De Ornithologie van de Wereldhandel
In de Volkskrant van vandaag staan een artikel (betaalmuur) van Tjerk Gualthérie van Weezel over het ‘ Jenga-spel’ van Donald Trump. Gualthérie van Wezel gaat hiermee helemaal los met de vogelmetaforen, misschien geïnspireerd door zijn collega Jean-Pierre Geelen, de biologieredacteur van die krant. Tijd om een keer diep in de “Ornithologie” van de economie en psychologie te duiken.
De ornithologie (uit het Oudgrieks: ὄρνις, gen.ὄρνιθος, ornis, gen. ornithos, “vogel”; en λόγος, logos, “kennis”) is de wetenschap van het bestuderen van vogels. Deze wetenschap gaat al terug tot het oude China. Ook de Assyriërs kenden al de principes van de vogeltrek. Gualthérie van Wezel komt hier op omdat Christine Lagarde zich ‘buiten de klassieke ornithologische ordening wil’ wil plaatsen. Ze wil geen Havik of Duif zijn, maar een wijze Uil.
Het mooie aan die zin vind ik dat Gualthérie van Wezel hiermee laat zien dat de Havik en Duif geen losse metafoor zijn, maar verhoudingen in de vogelwereld op allerlei manieren gebruikt worden in onze menselijke maatschappij. In dit stukje een diepduik (door een zeemeeuw?)
Het klassieke economische vraagstuk gaat vaak over een agressieve houding en een meer passieve houding. Hierbij staat de Havik voor de agressieve strategie. Ze zijn bereid risico’s te nemen, gaan hard de confrontatie aan, en kiezen vaak voor korte termijn winst of hoge rendementen, ook als dat meer instabiliteit kan veroorzaken. De duiven zijn de voorzichtige of vredelievende spelers. Ze vermijden risico, zijn defensief ingesteld en accepteren lagere rendementen in ruil voor stabiliteit en zekerheid. Wanneer beiden partijen de havik zijn, wordt er gestreden en verliest vaak iedereen. Maar als je de duif bent terwijl de andere de havik is, dan verlies jij. Veel van wat er nu gebeurt in de tarieven oorlogen kan op deze manier worden beschreven. In bovenstaand plaatje zie je de verschillende resultaten per strategie.
Soms komen hierbij ook mussen langs. Dat zijn beleidsmakers die maar een beetje scharrelen tussen de theorieēn langs. In het artikel wordt ook nog de Arend genoemd, die Trump opgezet naast zich heeft staan in de oval office. Een dergelijke symbolische weergave van een arend noemen wij met een term uit de heraldiek een Adelaar (Gualthérie van Wezel maakt er hiermee een soort pleonasme van: ‘opgezette adelaar; maar het zij hem vergeven) . Dit zijn de dus dezelfde vogels, maar de term adelaar gebruik je als je hem als symbool gebruikt. Dit doen politici vaak om macht of overzicht uit te drukken. Trump wil als een adelaar graag controle hebben over wat de haviken en duiven doen.
Interessant is hier ook dat de duif in deze analogie gebaseerd is op de bijbelse vredesduif die als eerste met een olijftakje terugkeerde op de ark van Noach. Dit beeld werd gepopulariseerd door Picasso. Zijn ‘Paloma” sierde de vredesconferentie van Parijs in 1949, en werd daarna steeds vaker gebruikt.
Het concept van het Havik-Duif spel werd bedacht door de Britse bioloog John Maynard. Hij bedacht dit als onderdeel van de evolutionaire speltheorie in de jaren ’70 met met George R. Price. Zij gebruikten het om strategieën in de natuur – bijvoorbeeld bij gevechten tussen dieren – te modelleren. De duif vinden we onze dagelijks leven vaak een ‘vliegende rat’, die volop meestrijdt om het restafval in de stad. Het blijft apart hoe een dier zulke tegenstrijdige associaties kan oproepen.
De plaatjes in dit artikel zijn gegeneerd met ChatGPT met een prompt waarin ik steeds vraag om de stijl van Jac. P. Thijsse, de beroemde bioloog van de Verkadealbums (Er ligt geen copyright meer op zijn oorspronkelijke werk)
Een enigszins vergelijkbaar concept als het Havik-Duifspel is het Chickenspel. Hierbij rijden twee mensen zo hard mogelijk op elkaar af, totdat iemand als ‘Chicken’ toch zijn stuur een tikje geeft voor zijn veiligheid. In het Engels is de associatie van de kip met angst er al sinds de 17de eeuw. In Nederland is de associatie van kip er eerder met gebrek aan intelligentie, denk aan ‘domme kip’
In de antropologie worden kippen vaak gebruikt om het concept van rangorde uit te leggen. Kippen kennen een specifieke volgorde van wie elkaar mag pikken, en wie het eerst recht op voedsel. Uit onderzoek van Andreas Guhl blijkt dat zo’n pikorde wel 85 kippen kan omvatten. Ook de term ‘haantje de voorste’ refereert aan rangen en standen.
Het Chickenspel werd onderander gebruikt in de koude oorlog door de RAND-coöperatie. Het lijkt op de Havik en de Duif, maar gaat primair over bluffen. Terwijl de Havik en de Duif gaan over de kosten/winst balans van verschillende strategieën
Er zijn nog veel meer associaties met vogels in onze maatschappij. Denk aan de kanarie in de kolenmijn, die letterlijk stierf als er mijngas vrij kwam, en nu het symbool is voor de waarschuwen. De Zwarte zwaan, die niet leeft op het Noordelijk Halfrond en daarom symbool werd van een extreem onverwachte gebeurtenis.
De ‘klassieke ornithologische orde’ kent dus vele rangen en standen. In mijn boek heb ik het ook nog over de rol die vogels hebben voor ontwerpers. De Shinkansen (de Japanse hogesnelheidstrein) is bijvoorbeeld gebaseerd op de vorm van een IJsvogel. Daarnaast weten we steeds meer over de intelligentie van vogels. Naast de taal die ze spreken, zijn vogels als kraaien ook in staat om zeer ingewikkelde puzzels op te lossen.
Vogels zijn afstammelingen van de dinosauriërs en er dan ook al veel langer als wij mensen. Ik kan me voorstellen dat ons mensen maar vreemde vogels vinden.
Rick Lindeman
Hieronder nog een overzichtje dat ik heb laten genereren. Mis je er nog één? Laat het me weten.
🦅 Politiek & Economie
- Haviken en duiven → bij defensie en monetaire politiek:
- Haviken zijn hard, agressief (bv. streng monetair beleid).
- Duiven zijn mild, vredelievend (bv. soepel monetair beleid).
- Uilen → symbool van wijsheid en voorzichtigheid, vaak gebruikt voor beleidsmakers die de gulden middenwegzoeken.
- Ooievaars → symbool voor vruchtbaarheid en groei (soms in demografie of migratie-discussies).
- Kraaien → in sommige culturen symbool van onheil of crisis, dus gebruikt in retoriek bij rampscenario’s.
🦉 Psychologie
- Uilen, leeuweriken en nachtuilen → chronotypen: ochtendmensen (“leeuweriken”) versus avondmensen (“nachtuilen”).
- Struisvogelpolitiek → kop in het zand steken, vermijden van problemen.
- Papegaaien → iemand die gedachteloos herhaalt wat een ander zegt (conformisme, imitatie).
- Zwanen → “zwarte zwaan” (Taleb): onverwachte, ingrijpende gebeurtenis die alles verandert.
🐦 Organisatiekunde & management
- Zwarte zwaan → risico- en crisismanagement.
- Paradijsvogel → kleurrijke, creatieve persoon in een organisatie die zich onderscheidt.
- Kanarie in de kolenmijn → vroege waarschuwer voor gevaar (bijvoorbeeld klokkenluiders of vroege signalen van marktproblemen).
- Ganzenformatie → metafoor voor teamwork en leiderschap: ganzen vliegen in V-vorm, wisselen leiderschap af en ondersteunen elkaar met minder luchtweerstand.
- Meeuwenmanagement → managers die van buiten komen, veel lawaai maken, chaos veroorzaken en weer wegvliegen.
- Arend (eagle) → leiderschap, visie en overzicht (de “helicopterview”).
🕊 Cultuur en maatschappij
- Vredesduif → symbool voor pacifisme en conflictbemiddeling.
- Haan op het erf → symbool voor dominantie, haantjesgedrag.
- Koekoek → symbool voor parasitair gedrag of misbruik van andermans werk.